De verzorgingsstaat zou sociale grondrechten zoals bestaanszekerheid moeten garanderen. Maar dat gaat niet altijd even goed in de praktijk. Gijsbert Vonk (hoogleraar sociale grondrechten, Universiteit Maastricht) geeft drie leestips die elk op hun eigen manier analyseren hoe de verzorgingsstaat — ooit bedoeld om mensen te beschermen — in de praktijk juist kan ontsporen.
Hij wijst erop dat schandalen zoals de toeslagenaffaire geen incident zijn, maar een symptoom van een dieper probleem. De verzorgingsstaat moet dringend herzien worden zodat deze de sociale grondrechten garandeert.
Leestip 1: ‘Gulzig bestuur’
Vonk raadt de oratie ‘Gulzig Bestuur’ aan van Willem Trommel. Die beschrijft hoe de verzorgingsstaat steeds verder oprukt in het privéleven van burgers.
Vanuit een verlangen naar orde en controle ontwikkelt de overheid een allesomvattende infrastructuur die burgers langs het ‘juiste’ pad probeert te duwen. Wie daarvan afwijkt — bijvoorbeeld door onconventioneel gedrag of levenskeuzes — botst op controle en sancties. Een scherpe analyse van de verzorgingsstaat als beheersmachine.
Leestip 2: ‘Onbehagen omsmeden tot vernieuwingskracht’
In haar oratie onderzoekt Femke Roosma het onbehagen dat veel mensen voelen over het huidige verzorgingsstaat. Ze wijst op de toename aan voorwaarden, complexiteit en repressieve regelgeving. Tegelijk biedt ze perspectief: een verzorgingsstaat met eenvoudiger, universele voorzieningen én meer eigenaarschap voor burgers zelf. Alleen zo kan vertrouwen worden hersteld en kan het systeem weer werken voor de mensen.
Leestip 3: ‘De verzorgingsstaat als dystopie’
Vonk’s eigen oratie bouwt voort op de zorgen van Trommel en Roosma. Hij stelt dat sociale zekerheid haar doel voorbijschiet als er geen duidelijke kwalitatieve eisen aan zijn.
Drie ankerpunten zijn volgens hem cruciaal:
– steun voor kwetsbaren
– lotsverbetering als maatstaf
– participatie als voorwaarde