Hoe houd je democratie levend in een tijd van polarisatie, afnemende solidariteit en groeiende afstand tussen burger en overheid?

Het afscheidsseminar van Dion van den Berg (foto), met het panel “Burgerschap als Ruggengraat voor Vredesopbouw en Democratie”, maakte duidelijk dat vrede en democratie niet vanzelfsprekend zijn, maar gebouwd worden op betrokken burgers, sterke lokale netwerken en de moed om macht ter verantwoording te roepen. Burgerschap is geen keuze, maar de basis voor vrede en democratie. Terwijl symbolische daden zoals tulpen uit Nederland ooit hoop gaven in conflictgebieden, worstelen we nu met versnippering, democratisch wantrouwen en de vraag hoe nieuwe generaties internationale solidariteit kunnen vormgeven in een wereld vol mondiale crises.

Onder leiding van moderator Cecile Meijs (The Hague Academy of Local Governance) gingen vijf panelleden in gesprek: Janny Vlietstra (Oud-burgemeester en oud-Eerste Kamerlid), Peter Knip (oud-directeur VNG-International), Niesco Dubbelboer (directeur Meer Democratie en NDC), Godelieve de Wijer (community organizer bij PAX) en Dion van den Berg zelf. Centraal stonden de vragen rond vredesopbouw, burgerschap en de rol van lokale en internationale netwerken.

Rolien Sasse (Directeur PAX) opende met de observatie dat burgerschap de ruggengraat vormt van zowel vrede als democratie. Slachtoffers en burgers een platform bieden, en de moed hebben leiders te wijzen op die stemmen, is volgens haar essentieel. Vrede gaat niet alleen over verzoening, maar ook over boosheid en woede, en hoe we daarmee om gaan. Daarmee werd de rode draad van de bijeenkomst gezet: de wisselwerking tussen burger en overheid.

Dion van den Berg blikte terug op bijna vijftig jaar inzet voor internationale samenwerking. In de jaren tachtig waren er honderden lokale groepen actief die samen een manifest opstelden over de schaamte die zij voelden tegenover internationale ongelijkheid. Nu is die breed gedragen solidariteit moeilijker te vinden. Toch benadrukte van den Berg dat symbolische acties vaak een enorme kracht hebben. Een voorbeeld dat hij aanhaalde waren de tulpen uit Nederland, die elders als teken van hoop dienden. Zijn lessen uit de jaren negentig betroffen vooral het wederzijds verstaan van elkaars problematiek en de ervaring dat een multipolaire wereld nieuwe kansen en uitdagingen brengt.

Niesco Dubbelboer herinnerde zich hoe de vredesbeweging in de jaren zeventig leidde tot kernwapenvrije gemeenten. Dion was daar nauw bij betrokken; ruim honderd Nederlandse gemeentes verklaarden zich destijds kernwapenvrij. Voor Dubbelboer ligt de kern in de vraag waarop een democratie gebouwd is. Burgers willen meedoen en meedenken aan hun omgeving, maar dat vraagt dat democratie ervaren wordt als iets van henzelf. Burgerschap is volgens hem geen vrijblijvende keuze maar een ambt, dat onderhoud en betrokkenheid vereist.

“Wat de grote zorg nu is, is dat democratie voor veel mensen niet iets van hen is of voor hen werkt, maar iets dat over hen heen komt.” -Niesco Dubbelboer 

De vraag of jongeren minder internationaal georiënteerd en solidair zijn, leverde uiteenlopende perspectieven op. Godelieve de Wijer stelde dat de kern hetzelfde is gebleven: mensen willen ergens bij horen, al zijn de obstakels veranderd. Ze wees op de “politieke krimpflatie” waardoor er minder beleid is, en het gevaar van versnippering in te veel communities. Tegelijkertijd benadrukte de Wijer dat jongeren zich misschien wel meer bewust zijn van mondiale thema’s, juist omdat die steeds vaker deel uitmaken van hun dagelijks leven, en dat daarom internationale solidariteit niet werkelijk aan het afnemen is. 

“Waar deze generatie heel sterk in is, is grote mondiale thema’s zoals klimaat, racisme en facisme, al geïntegreerd zien in hun lokale leefwereld.” – Godelieve de Wijer

Het gesprek ging vervolgens over hoe lokale initiatieven verbonden kunnen worden. Van den Berg benadrukte dat dit veel tijd en communicatie kost, maar dat inspiratie en onderwijs hierbij sleutelwoorden zijn. Democratie moet je leren, zo stelde hij, en daarom moet het educatieve proces opnieuw centraal komen te staan.

Uit de zaal kwamen vragen over betrokkenheid en actiebereidheid. Janny Vlietstra wees op het verschil tussen betrokkenheid voelen en daadwerkelijk in actie komen. Van den Berg sprak over het belang van duurzame betrokkenheid, zodat acties niet op een strooivuur lijken maar de kracht van een veenbrand hebben om obstakels te overwinnen. Niesco stelde dat democratie in haar huidige vorm onder druk staat en vergeleek dat met “een postkoets op de snelweg”.

In de discussie over Europa kwam naar voren dat er behoefte is aan een mobiliserende visie. Van den Berg pleitte voor gedeelde veiligheid en uitbreiding als middel om stabiliteit te waarborgen. Knip voegde daaraantoe dat Europa zijn traditionele rol in de wereld verloren heeft en dringend een nieuwe plek moet vinden. Dubbelboer benadrukte het belang van taal en het delen van zeggenschap, zelfs met groepen waarmee men het fundamenteel oneens is.

Samenvattend weerspiegelde het seminar zowel de rijkdom van Dion van den Berg’s loopbaan als de blijvende relevantie van de thema’s die hem dreven. De bijdragen maakten duidelijk dat lokale overheden, symbolische acties en burgerparticipatie onmisbaar zijn voor vrede en democratie. Tegelijkertijd blijft de vraag hoe continuïteit te waarborgen en hoe we jongere generaties verbinden aan het grotere geheel.

In zijn meeslepende memoires blikt de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig terug op het rijke culturele leven van het Europa van vóór de Tweede Wereldoorlog. Hij beschrijft de opkomst van het fascisme en hoe zelfs de meest verlichte samenlevingen zich lieten meeslepen door destructieve massabewegingen.
Kustaw raadt het boek aan vanwege de verontrustende parallellen met nu: het sluipende verlies van vertrouwen, de aantasting van democratische waarden en de vraag hoe snel beschaving kan kantelen. Een diep menselijke en tragische getuigenis uit een tijd die op akelige wijze weer actueel voelt.

Wat gebeurt er als overheden geavanceerde technologie inzetten in naam van ‘het grotere goed’? In deze Britse thriller wordt die vraag razend spannend én ongemakkelijk uitgewerkt.
Kustaw noemt het “een verre van onrealistische verkenning” van hoe democratische principes kunnen worden opgeofferd in een technologische wapenwedloop. Geen karikaturale schurken, maar plausibele dilemma’s die vandaag al voelbaar zijn. Juist daarom confronterend.

Wat heeft een TikTok-komiek te maken met democratie? Volgens Kustaw alles. Want een gezonde democratie vraagt om onderling vertrouwen – ook tussen mensen die van elkaar verschillen.
Matt Rife’s interactieve comedy shows, waarin hij scherp maar met wederzijdse instemming grappen maakt over gevoelige onderwerpen, laten zien dat zelfs online humor weer een plek kan zijn voor gelijkwaardigheid en verbinding. Een onverwachte, maar hoopvolle tip.

Bekijk het hele gesprek

Op 4 juni 2025 vond in Utrecht de startbijeenkomst plaats van de themagroep Sociale Grondrechten van de Nederlandse Democratie Coalitie. Deze bijeenkomst markeerde een belangrijke stap in het proeftraject van een breder actieprogramma gericht op de versterking van sociale grondrechten in de Nederlandse Grondwet. De aanwezigen – een diverse mix van maatschappelijke organisaties, tekstschrijvers, politicologiestudenten en actieve burgers – kwamen bijeen om ideeën uit te wisselen over juridische verankering en praktische uitvoering van sociale grondrechten.

Opening & Doelstelling
De bijeenkomst werd geopend door Eisse Kalk (Agora Europa) met een toelichting op het grotere initiatief: een  samenwerkingsverband dat sociale grondrechten – zoals recht op huisvesting, zorg, bestaanszekerheid en democratisch burgerschap – steviger wil verankeren. De nadruk ligt op samenwerking tussen burgers, experts en studenten, en sluit aan op eerder gevoerde plenaire gesprekken met onder andere hoogleraren Gijsbert Vonk (RUG) en Saskia Klosse (Univ.

Werkwijze & Indeling
Van de oorspronkelijk vier geplande werkgroepen gingen er drie daadwerkelijk van start; de werkgroep rond Artikel 22 (gezondheid) verviel vanwege afwezigheid van Jan Smelik (Nederland Zorgt voor Elkaar). De overige werkgroepen richtten zich op het herformuleren van grondwetsartikelen over wonen, bestaanszekerheid (brede welvaart) en democratisch cq actief burgerschap. En de sessie is ook bedoeld om uitvoeringsmaatregelen van sociale grondrechten in de praktijk vorm te geven.

Sociale Grondrechten (Gijs Vonk, jurist)
Vonk heeft stevige kritiek op de beperkte juridische betekenis van sociale grondrechten. Sociale grondrechten hebben een zwakke normatieve werking in vergelijking met klassieke grondrechten. Vonk wees op de noodzaak van actie, mede ingegeven door schrijnende voorbeelden zoals de toeslagenaffaire. De verzorgingsstaat blijft groeien, maar zonder structurele borging. Er is behoefte aan concrete en toetsbare beleidsvoorstellen. Hoewel een zwaar constitutioneel hof niet wenselijk wordt geacht, is er wel aandacht voor het vervolgproces na indiening van nieuwe voorstellen. Artikel 120 over het toetsingsverbod kan geschrapt worden uit de Grondwet, dat zou al helpen.

Actieve Bewonersorganisaties (Kristel Jeuring LSA en Wij Doen Het Samen Coalitie)
Er ontstaat een nieuwe maatschappelijke ordening waarin lokale gemeenschappen een grotere rol spelen naast overheid en markt. Waar de overheid vroeger het welzijn van burgers garandeerde, nemen gemeenschappen nu vaker zelf het initiatief – met de overheid als ondersteunende actor.
De coalitie benadrukt het belang van juridische erkenning van lokale initiatieven zoals energiegemeenschappen. Dit roept fundamentele vragen op over organisatie, legitimiteit en overheidsbetrokkenheid.

Brede welvaart (Fatma Koser Kaya, Cliëntenraad)
De maatschappij bevindt zich opnieuw in een transitiefase. Huidige regels sluiten vaak niet aan bij de dagelijkse realiteit van burgers, wat leidt tot uitsluiting en bureaucratische versnippering. Er werd gepleit voor een herziening van Artikel 20, met daarin meer ruimte voor een brede opvatting van welvaart – inclusief sociale en ecologische aspecten. Nu is het vooral economisch geïnterpreteerd, maar brede welvaart vraagt een bredere blik.
Ontwerp beleid en wetgeving meer vanuit het perspectief van de burger.

Verslagen Werkgroepen

Huisvesting
De werkgroep formuleerde een nieuw voorstel, geïnspireerd op het Europees Sociaal Handvest. Belangrijke punten zijn: juridische precisie (wie valt onder “ieder”?), definitie van “behoorlijke huisvesting”, en de rol van de overheid in het voorkomen van dakloosheid. Er is behoefte aan toetsbaarheid en rechtsgeldigheid, vergelijkbaar met de Urgenda-zaak.

Bestaanszekerheid
De focus lag op het recht op een behoorlijke levensstandaard, waarbij individuele toetsbaarheid essentieel is. Een generatieclausule werd voorgesteld, evenals het explicieter en bindender vastleggen van sociale grondrechten in wetgeving. Verkokering binnen overheidsdiensten moet worden doorbroken; ondersteuning moet proactief zijn.

Democratisch Burgerschap
Burgerschap werd gedefinieerd als gedeeld eigenaarschap over beleid en besluitvorming. Lokale gemeenschappen zouden juridische status moeten krijgen als contractpartner. Wederkerigheid, transparantie en collectieve verantwoordelijkheid stonden centraal. Er is behoefte aan een nieuwe juridische entiteit die recht doet aan publiek-civiele samenwerking.

Algemene Samenvatting
De drie werkgroepen kwamen tot de volgende centrale inzichten:

1.    Huisvesting: recht moet specifieker en toetsbaar worden; ook onconventionele woonvormen tellen mee.

2.   Bestaanszekerheid: nadruk op uitvoerbaarheid, inclusie en intergenerationele rechtvaardigheid.

3.    Burgerschap: participatie moet veranderen in mede-eigenaarschap, met bijbehorende rechten én plichten.

Vervolgstappen

• De meerdaagse conferentie in Groningen (oktober 2025)
• Mogelijke bijeenkomst in Nieuwspoort Den Haag met Kamerleden en media
• Gerichte verspreiding van resultaten richting politiek, NGO’s en mensenrechtenorganisaties.

Deze bijeenkomst was een stap richting een inclusiever, rechtvaardiger en democratischer fundament onder de Nederlandse samenleving en was onderdeel van de Democratieagenda 2025 van de Nederlandse Democratie Coalitie.

Het recht op wonen, zorg, onderwijs of bestaanszekerheid staat in de Grondwet. Maar de formulering moet beter. En de rechter moet eraan kunnen toetsen.

Die oproep doet Gijsbert Vonk (hoogleraar sociale grondrechten, Universiteit Maastricht). Hij is gastcurator van de eerste Democratie Update – de nieuwsbrief van de Nederlandse Democratie Coalitie.

Er komt toch al een grondwettelijk hof?

‘Het kabinet wil grondwettelijke toetsing mogelijk maken. Dat is ook een reactie geweest op de toeslagenaffaire. Meer checks en balances in de rechtsstaat. Maar het is een beperkt voorstel, want het geldt alleen maar voor klassieke grondrechten.’

Waarom zou het ook voor sociale grondrechten moeten gelden?

‘Omdat we daarmee de verzorgingsstaat die we hebben serieus nemen en dat daarmee ook de verzorgingsstaat onderdeel is van de rechtsstaat. Als bijvoorbeeld wetten worden aangeboden waarbij bepaalde groepen ver onder het sociaal minimum zouden zakken. Dan kunnen ze dat aanvechten.’

Sociale grondrechten staan in de Grondwet, maar het zijn nu vaak nog vage formuleringen (‘bestaanszekerheid (..) voorwerp van zorg van de overheid’).

Hoe zou je sociale grondrechten formuleren als de rechter er ook aan mag toetsen? (bijvoorbeeld: ‘Ieder heeft recht op een bestaansminimum’)

Daarover gaan wetenschappers (o.a. Gijsbert Vonk en Saskia Klosse) in gesprek met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties.

‘Het is belangrijk om te begrijpen dat de toeslagenaffaire geen incident is.’

Gijsbert Vonk geeft drie leestips over wat er mis kan gaan in een verzorgingsstaat waar sociale grondrechten onvoldoende gewaarborgd zijn.

De verzorgingsstaat zou sociale grondrechten zoals bestaanszekerheid moeten garanderen. Maar dat gaat niet altijd even goed in de praktijk. Gijsbert Vonk (hoogleraar sociale grondrechten, Universiteit Maastricht) geeft drie leestips die elk op hun eigen manier analyseren hoe de verzorgingsstaat — ooit bedoeld om mensen te beschermen — in de praktijk juist kan ontsporen.

Hij wijst erop dat schandalen zoals de toeslagenaffaire geen incident zijn, maar een symptoom van een dieper probleem. De verzorgingsstaat moet dringend herzien worden zodat deze de sociale grondrechten garandeert.

Vonk raadt de oratie ‘Gulzig Bestuur’ aan van Willem Trommel. Die beschrijft hoe de verzorgingsstaat steeds verder oprukt in het privéleven van burgers.

Vanuit een verlangen naar orde en controle ontwikkelt de overheid een allesomvattende infrastructuur die burgers langs het ‘juiste’ pad probeert te duwen. Wie daarvan afwijkt — bijvoorbeeld door onconventioneel gedrag of levenskeuzes — botst op controle en sancties. Een scherpe analyse van de verzorgingsstaat als beheersmachine.

In haar oratie onderzoekt Femke Roosma het onbehagen dat veel mensen voelen over het huidige verzorgingsstaat. Ze wijst op de toename aan voorwaarden, complexiteit en repressieve regelgeving. Tegelijk biedt ze perspectief: een verzorgingsstaat met eenvoudiger, universele voorzieningen én meer eigenaarschap voor burgers zelf. Alleen zo kan vertrouwen worden hersteld en kan het systeem weer werken voor de mensen.

Vonk’s eigen oratie bouwt voort op de zorgen van Trommel en Roosma. Hij stelt dat sociale zekerheid haar doel voorbijschiet als er geen duidelijke kwalitatieve eisen aan zijn.

Drie ankerpunten zijn volgens hem cruciaal:
– steun voor kwetsbaren
– lotsverbetering als maatstaf
– participatie als voorwaarde

Politieke partijen die nu in het EU parlement zitten of minimaal 1 zetel peilen, zijn in kaart gebracht. Met  de cijfers beoordelen wij hoe partijen in brede zin de democratie in en buiten de EU willen verbeteren.

“Het is essentieel voor een goed functionerende democratie dat kiezers geïnformeerd zijn over de standpunten van politieke partijen. Dat pakken wij breed op. Het gaat niet alleen over het gebrekkige democratische functioneren van de EU, maar bijvoorbeeld ook over het buitenlandbeleid dat zij voert en de kwaliteit van de rechtsstaat, aldus Niesco Dubbelboer, woordvoerder van de Nederlandse Democratie Coalitie.

De beoordeling van de partijen richt zich op:

• voorstellen voor het vergroten van directe en indirecte zeggenschap voor burgers;
• maatregelen om de rechtsstaat en mensenrechten te beschermen en te versterken;
• het bevorderen van de politieke integriteit(vergroten transparantie, bestrijden corruptie);
• hoeveel lokale autonomie er wordt bepleit;
• het actief bevorderen van de democratie in andere landen, in en buiten de EU.

Ga naar www.democratiewijzer.nl en bekijk de resultaten.

De EU Democratiewijzer is een gezamenlijk product van bovengenoemde organisaties die samenwerken in de Nederlandse Democratie Coalitie.

Op het slotevenement van Democratie onder Druk, 27 maart 2023, droeg voormalig stadsdichter van Amsterdam Gershwin Bonevacia zijn werk ‘Geen Extraatje’ voor. Zie het volledige werk hieronder!

Geen extraatje

Dit is de wil van het volk, dat je kan
zeggen: het land is ook van mij.

Dat we leven in een wens van het heden
zonder de wensen

van onze toekomstige generaties in gevaar
te brengen.

Misschien is dat wel onze taak:

beginnen met de bouw van een grote tempel,

er nooit in slagen hem te voltooien.

Niet proberen af te maken wat niet af te
krijgen is.

Als schilders van de wind werken aan een
oneindige expositie.

Democratie moet je beschermen en dus voor
in opstand komen,

waar ook ter wereld. Beschermen, versterken,
vernieuwen en verbeteren.

Het is geen extraatje,

maar de enige manier hoe we kunnen
uitdragen

wie we ten diepste zijn.

Om in leven te blijven moeten we het getik
van onze horloges

omruilen voor het geklop van ons hart.

Het is meer dan een idee, het is een
lichaam,

een schelp, een rondgang naar meer, een
overgave,

de draad die je terug wilt volgen als je
bent blijven hangen,

als je niet meer omhoog durft, als je heel
langzaam kwetsbaar bent gegroeid.

Het is geen moment,

maar het gevoel dat lijkt op kijken naar
een lege plek in de lucht

omdat je weet dat daar ooit licht zal
branden, het gevoel dat lijkt op je ogen sluiten

maar niet bang zijn om te vallen, juist
alles in je voelen stijgen,

is geen beeld, geen passage maar een
landschap gebloemschikt

naar het ritme van de mensen.

Laat dit geen strijd zijn, waarin alleen de
sterkste overleven,

maar een compositie, waarin iedereen een
stukje bijdraagt,

zoals instrumenten in een opera of woorden
in een gedicht.

Er is één opdracht:

onderdeel zijn van een democratisch proces,

juist in begrenzing alle immateriële waarde

in je voelen stijgen.

Recht van initiatief.

Recht op spreken.

Stemrecht.

Gelijkheid.

Democratie is een religie,

die grenzen van onze verbeelding in gang
kan zetten.

wij zijn het canvas,

overal nog sporen van een oude compositie,

wel voldoende ruimte.

Misschien is dat wel onze taak:

beginnen met de bouw van een grote tempel,
er nooit in slagen hem te voltooien.

Niet proberen af te maken wat niet af te
krijgen is.

Als schilders van de wind werken aan een
oneindige expositie.

Alle kanten, alle kleuren, alle goden.

Overal ter wereld, in Europa, in Nederland
en in Amsterdam.

als jij jouw favoriete Indonesische toko
hebt zien veranderen in

een hipsterkoffiebar met antracietkleurige
muren.

Als de drukte geen ergernis meer in je
opwekt,

maar je de hoekjes met groen begint te zien
in

de hernoemde steegjes.

Als je kan schakelen van het perspectief
van een

bicultureel transgender persoon naar het
lot van een oudere witte noorderling

die het allemaal niet meer zo goed kan
horen.

Als je in het winkelcentrum van Reigersbos
bent geweest,

de laatste metro hebt gemist, onderdeel
bent van een broedplaats,

je je regelmatig afvraagt: waar stond mijn
fiets ook alweer?

Als het soms ook even kan schuren,

je iemand ‘Klootzak!’ toeroept, maar niet
bang bent om terug te keren

om te zeggen dat je het niet meende.  

Dat alle verhalen tellen.

Linksboven, maar ook de randen.

geen flat screen maar een kijkdoos.

Hier wil je het passende maken, er tussen
passen,

aanpakken en oppakken.

Democratie is samen vormgeven aan de
samenleving.

Dat we kunnen leven in een wens van het
heden

zonder de wensen van onze toekomstige
generaties

in gevaar te brengen.

Gershwin
Bonevacia

#DemocracyDrinks special edition: Summit for Democracy

Join us on 29 March for our monthly #DemocracyDrinks.

This edition of #DemocracyDrinks coincides with the opening of the second global Summit for Democracy. Therefore our event will be a special edition, in collaboration with the U.S. Embassy in The Hague and the Netherlands Ministry of Foreign Affairs.

While the world leaders come together to plan and strategize, we will livestream part of the Summit. Our high-level panel will then reflect on the talks so far, shining a spotlight on the urgent importance of inclusive democracy and the values it represents.

Our guest speakers will include H.E. Shefali Razdan Duggal, U.S. Ambassador to the Netherlands, and  H.E. Arnoldo Brenes Castro, Ambassador of Costa Rica to the Netherlands.

What are #DemocracyDrinks?

Our #DemocracyDrinks bring together democracy advocates, thinkers and enthusiasts to connect in an informal setting.

As a valuable opportunity for networking, the event will be all about making new contacts and catching up with people you know. You can test new ideas; plan common initiatives; and find moral support and inspiration.

#DemocracyDrinks were launched by Defend Democracy in Brussels in 2018. And, since then, the idea has taken off. #DemocracyDrinks have taken place around the world, including in Washington DC, Berlin, Kathmandu and, since last year, The Hague.

Our previous #DemocracyDrinks in The Hague have attracted a lively mixture of people from NGOs, international institutions, think tanks and national government, among others.

The event series in The Hague is a collaboration between the Netherlands Institute for Multiparty Democracy (NIMD), the Netherlands Helsinki Committee (NHC) and The Hague Humanity Hub.

Registration

We hope that you will join us at The Hague Humanity Hub at 5-7.30pm on 29 March for this special edition to celebrate democracy. Please register here.

Democracy Under Threat – the full manifesto

Introduction

Democracy is under threat worldwide! Not only as a consequence of actions of anti-democratic and autocratic regimes, but also due to the rise of anti-democratic populist movements and parties in democratic states. Creating and defending democratic structures is primarily a task for government actors as law-makers and the ones responsible for their enforcement, but since many of them are not adequately committed to or up to that task, civil society organizations, companies and other actors in society must also step in, addressing problems and challenges in established democracies, countries in transition and autocracies. 

Democracy must be a top priority 

1. We call upon authorities – local, national and supranational – to actively respect and defend the rights of citizens and civil society organizations. Freedom of expression, assembly and association must be guaranteed and actively promoted by creating spaces for participation in policy-making, so that all democracy defenders, peace activists, human rights defenders, anti-corruption activists, professional media and other independent organizations can contribute to the functioning and strengthening of democracy.  

   We ask for a joint commitment by government and civil society organizations to develop a long-term strategy for democracy support. Reasons why we need democracy have to be made explicit again, especially for younger generations and groups of citizens who are disappointed in the performance of the state and the perceived lack of influence and may turn to groups and people providing non-democratic ‘solutions’. 

2. The Dutch government and the European Union must make democracy a top priority. We recommend the creation of a Special Envoy for Democracy at the national level, and a dedicated European Commissioner for Democracy at the EU-level. This official, supported by a staff department, must commit to strengthening democracy abroad and step up efforts to defend and improve our own democracy, and coordinate inter-departmental cooperation. 
3. The universal values that form the basis of democracy should not be subordinated to other interests and must take center stage in a coherent foreign policy agenda. Democratic countries must restore and strengthen their credibility as promoters of democracy and human security by not sacrificing democratic principles to economic interests or approaches stemming from (geo)political considerations, such as counter-terrorism.
   Democratic ambitions and principles deserve a central role in peacebuilding, development aid, policies to promote the SDG’s, the climate agenda, and reconstruction. That implies more attention for and financing of projects jointly developed and implemented by national or local government bodies and civil society organizations, integrating strong anti-corruption principles. 
4. The European Commission and EU member states should in all cases stick to the EU’s foundational values and use the full toolbox to protect these, including but not limited to the rule of law conditionality mechanism. EU funds should not become available to governments who engage in anti-democratic policies and practices or undermine checks and balances and the overall rule of law architecture. The EU can and should be more to support democratization, human rights and anti-corruption.

We need more democracy!

5. In many countries, democratic values and structures are under threat. People in representative democracies are frustrated due to the lack of influence they experience. Yet if there is a problem with democracy, the solution is more democracy! We call upon government and civil society organizations to engage together in the creation of better, more representative and more democratic models of governing. Our connection through the internet and digital tools allow democracies to be more inclusive and direct than ever before. Numerous are the positive examples of participatory and direct democracy, including citizens’ panels, citizens’ assemblies and citizens’ initiatives. Strengthening of democracy can and should also take place at the level of organizations, institutions and companies. Models of consultation, co-creation and joint decision-making should be practiced throughout society and politics.
   The adagio “Nothing about us without us” should become standard practice. By embracing an intersectional approach, policy makers should be in close consultation with the groups that are affected by those policies and include their perspectives in the process. This is particularly important for those people that are often underrepresented in politics: women, youth and people with a practical education with diverse backgrounds.
6. We call upon the Dutch government to develop and implement a national anti-corruption program, to fight corruption both in the Netherlands and worldwide. In this program, special attention must be paid to the way in which Dutch laws and Dutch companies are facilitating international corruption and therewith creating obstacles for democratization. 

Democratic countries must ensure adequate and long-term support for pro-democracy forces and individuals

7. In autocratically-led countries, strengthening power of articulation of the citizen and supporting resilience of citizens’ initiatives and independent groups have proven to contribute to prevention of tyranny, corruption and violence. We call upon governments, donors and civil society organizations to intensify support for these critical voices in autocracies, especially those most vulnerable and those facing multiple and intersectional forms of discrimination. Support and protection must also be organized for dissidents in diaspora. 
8. The creation of better conditions for a democratic social contract is paramount, by facilitating dialogue and cooperation between politicians and citizens. We must inform the next generation of active citizens, through more formal and non-formal civic education, and empower the next generation of politicians and civil society actors through enhanced training. The inclusion of underrepresented groups deserves specific attention, including women, youth, minorities, LGBTI+ people and those facing multiple and intersecting forms of discrimination. 
9. National state actors in countries in transition often lack political willingness to support democracy, anti-corruption, human rights and rule of law, and for a number of years political elites in established democracies have not been sufficiently vocal and persistent in their support for and defense of democracy. To strengthen public demands for fundamental changes bottom-up, we need a shift of resources from the national to local and subnational levels. More resources must be made available for long-term support for and (core) financing of actors (civil society and/or local governments) organizing activities at local and subnational levels. That is also in line with the local ownership priority of the Ministry of Foreign Affairs. 
10. As logical and useful as sanctions against certain states and individuals may be, we must avoid total or long-term isolation of ordinary citizens in autocratic countries (such as Russia). Total isolation allows people in power to maintain full or maximum control over their population. That largely resembles the Cold War logic. We must prevent that we end up getting stuck in a new Cold War. It is paramount to maintain open channels to citizens, in particular independent initiatives and critical voices. 

Improvement of the EU’s support of democracy, rule of law and human rights

11. The Netherlands, as a member state of the European Union and Council of Europe, must actively promote that democracy, human rights and rule of law are at the top of the EU and CoE policy and that more resources to that end are invested in member states, in countries aspiring to join the EU, as well as vis-à-vis repressive regimes:
    1. The war in Ukraine should not be used as a pretext to weaken the EU’s internal rule of law mechanism. No Member State should get away with serious rule of law violations. We should not set aside concerns about rule of law and respect for fundamental rights in EU Member States. Unblocking funds if concerns remain as serious as ever, would be detrimental and betrayal to the cause many Ukrainians are fighting for.
    2. The EU enlargement strategy is fundamentally flawed. Technocratic transactionalism fails to bring results in candidate countries that are still governed by ethno-nationalist elites, (rf. the Western Balkans). Instead of funding these central governments, the European Union should channel more support directly to local authorities and civil society, especially democracy and human rights defenders, anti-corruption organizations and initiatives promoting and practicing citizenship.
    3. The EU must invest in peace and participation and scale up coordinated EU support to nonviolent movements in autocracies, starting with developing a conceptual framework that recognizes their potential to mitigate risks of violent conflict and the potential to promote democracy and rule of law.
    4. EU Member States should implement the recommendations of the European Commission’s Rule of Law Reports. Although not legally binding, any country will benefit from implementation. This also applies to countries with overall well-functioning democracies, including The Netherlands.
    5. Instruments of the Council of Europe that ensure the progress of democracy, the protection of fundamental rights and the respect for the rule of law – such as the Venice Commission – deserve continued support and should be applied both beyond and inside Europe. 

Supporting democracy in Ukraine and Eastern Europe

12. In reaction to the war in Ukraine, many countries have raised their defense budgets. But if Ukraine is now the battlefield between democracy and autocracy, we also need to invest more in democracy, human rights and anti-corruption. At best, military support can help bring about a situation in which democracy can continue to develop in Ukraine, within internationally recognized borders. We call upon governments and donors to make more resources available in support of democratization in Ukraine. Reconstruction programs for Ukraine should be citizen-centered, bottom-up and inclusive. The so-called Lugano Principles mention the importance of transparency, accountability, democratic participation and multi-stakeholder engagement, but the National Recovery Plan of Ukraine so far does not speak of (continued) decentralization, (continued) anti-corruption or partnership with civil society organizations. Donors and governments must insist on honoring the Lugano Principles in reconstruction projects.
    In anticipation of return to their place of origin, we must work with and protect displaced communities, in Ukraine and local governments and their representatives in exile on how to incorporate principles of democracy and inclusivity in processes of return and reconstruction. 
13. We call upon the Dutch government, in light of the war in Ukraine, to intensify its support, verbally and financially, for democracy, human rights, anti-corruption and rule of law in Eastern Europe, the Caucasus and the Western Balkans. We recommend as first steps to immediately make a minimum of 5 Million Euro available for MATRA-NFRP grants in 2023; and prepare structural increase of the budget for the years that follow. Strategies of ‘building back better’ imply long-term commitment, patience and perseverance.  

An independent Dutch fund for democracy, human rights, rule of law and anti-corruption!

14. The Dutch government widely distributes subsidies for projects ranging from innovation in business to diversity in culture. However, there is not enough funding for the civil society organizations that are an essential part of the checks and balances in a democracy. These organizations therefore often lack the resources to effectively guard all aspects of our democracy, including human rights, digital rights, resilience against foreign interference, a free and pluralistic media, anti-corruption and the rule of law. We therefore call on the Dutch government to make funds available to this end. In order to safeguard efficiency and independence, the funds must be easy accessible and could be distributed by an entity separate from and independent of the government.
15. To ensure sustainability and overcome intergenerational conflict, it is critically important that societies take into account the benefits of decisions for future generations, i.e. those who are not yet born. The interests of future generations in all their diversity must be accounted for in actual, present-day democratic decision-making.
16. While democracies can use technologies that help innovate, defend and strengthen democracy, they should be pro-active in defending us from technological threats to democracy and security. We urge democracies to wake up to the existential threat of information ecosystems being distorted by a Big Tech business model fixated on harvesting people’s data and attention, while it undermines serious journalism and polarises our societies. We, the people, demand technology that serves humanity, instead of putting us, our communities and our democracies at risk. We call for an end to Big Tech’s destructive business model which has turned our own data into weapons against us. We demand a better internet, where citizens are able to access vital infrastructure and information, and thrive off connection and participation, without being reduced to products in an insidious surveillance economy. We call for a world in which no billionaire can tweak algorithms and change the fate of billions without democratic oversight and accountability. We call for technologies that cannot be weaponised by foreign and domestic adversaries of democracy and security.

Democracy under Threat – Call to Action!

General recommendations for at home and abroad

1. Develop, in a joint commitment between government and civil society organizations, an integrated long-term strategy for democracy support and promotion

2. Establish a new position at Dutch government level and at EU-level for a Special Envoy for Democracy

3. Make democracy central in foreign policy, climate agenda, peacebuilding, development aid and reconstruction, not subordinated to economic or (geo)political interests

4. Defend and apply the EU Rule of Law Conditionality Mechanism

5. Create better, more direct democratic models of governing, such as citizens panels, assemblies and initiatives following the “nothing about us without us” principle 

6. Design a national anti-corruption program, correcting (Dutch) laws facilitating international corruption

7. Support more critical voices in autocracies and dissidents in diaspora

8. Empower the next generation of active citizens through civic education, and empower the next generation politicians and civic activists through training, specifically underrepresented groups

9. Shift more resources to pro-democracy actors at local and subnational levels

Democracy in Europe 

10. Support sanctions but no total isolation of ordinary citizens – no new Cold War

11. Put democracy, rule of law and human rights at the top of EU and CoE policy

12. Include displaced communities and exiled professionals in a citizen-centered, bottom-up and inclusive reconstruction of Ukraine

13. Increase the MATRA-NFRP grants for democracy in the European neighborhood

14. Set up an independent Dutch fund for democracy, human rights, rule of law and anti-corruption.

15. Include the interests of future generations in all their diversity in decision-making processes
16. Fight technological threats to democracy and security, and use technologies that innovate, defend and strengthen democracy.

This manifesto was created by 150+ representatives from Dutch and European civil society at the Conference “Democracy under Threat” (The Hague, 10 November 2022).

Opinie: Het redden van de democratie vraagt ook om actie in eigen huis

8 December 2021

De EU is gegrondvest op waarden als democratie, mensenrechten, rechten van minderheden, vrije media en onafhankelijke rechtsspraak. Als daaraan gemorreld wordt, moeten we keihard ingrijpen.

Op 9 en 10 december organiseert de Amerikaanse president Biden zijn Summit for Democracy. Het is goed dat Biden vol de aandacht vestigt op de democratische rechtsstaat. Die staat namelijk wereldwijd onder druk. Nederland is van de partij en de verwachting is dat onze demissionaire premier een bijdrage gaat leveren. Dat biedt ons land een uniek podium om op te komen voor democratische rechten wereldwijd. Wij doen als vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties in deze open brief een aantal suggesties.

Wij hopen dat Rutte in zal zetten op de universele waarden die de basis vormen voor de democratie. Die horen niet ondergeschikt te zijn aan andere factoren in de buitenlandse politiek, zoals economische belangen en de strijd tegen terrorisme. Waar dat toe kan leiden, weten we. Pogingen om in Afghanistan en Irak democratische rechtsstaten te vestigen, werden ondergraven door de samenwerking met corrupte en meedogenloze lokale machthebbers. De harten en hoofden van de gewone Afghanen en Irakezen werden daardoor nooit gewonnen en de ’collateral damage’ van bombardementen en droneaanvallen deed de rest. We kunnen onze geloofwaardigheid als promotor van democratie alleen herstellen door democratische principes niet te offeren aan andere – legitieme – belangen als economie of antiterrorisme. Het verdedigen van die belangen gaat nu eenmaal niet zonder versterking van democratische waarden. Democratie is deel van de oplossing, ook in de enorme aanpassing die klimaatverandering de wereldbevolking oplegt. Hoe anders kunnen alle stemmen gehoord worden en mensenrechten beschermd?

We moeten daarom veel meer werk maken van steun voor de democratische krachten en individuen, allereerst in autoritaire landen en waar democratie onder druk staat. Prioriteit dient daarbij gegeven te worden aan het herstel van de dialoog tussen politici en bevolking, het tegengaan van corruptie, aan de opleiding van de volgende generatie politici, aan het maatschappelijk middenveld en aan de vrije media. Daarbij gaat het niet om platte blauwdrukken, maar juist om processen van democratisering die rekening houden met de lokale omstandigheden.

Speciale aandacht is gewenst voor ontwikkelingen binnen de Europese Unie. We moeten de achteruitgang binnen de Europese Unie niet langer accepteren. De EU is gegrondvest op waarden als democratie, mensenrechten, rechten van minderheden, vrije media en onafhankelijke rechtsspraak. Als daaraan gemorreld wordt, moeten we keihard ingrijpen. De afbraak van de trias politica in Europa dient gestopt te worden. Gelukkig heeft Nederland krachtig stelling genomen tegen EU-lidstaten, zoals Polen en Hongarije, waarvan de huidige regeringen zich keren tegen verplichtingen die onlosmakelijk verbonden zijn met het lidmaatschap van de EU. We moeten zelfbewust en zelfverzekerd blijven optreden tegen ondermijnende chantagepolitiek van landen die afdrijven.

Er is ook meer dan voldoende aanleiding om naar onze eigen binnenlandse ’prestaties’ te kijken. De top kan alleen impact krijgen als de democratische landen kritisch in de spiegel durven te kijken. Hoe functioneert de Amerikaanse democratie, en hoe scoort Nederland zelf waar het gaat om transparantie, goed bestuur, persvrijheid, corruptiebestrijding en mensenrechten? Geloofwaardigheid van democratiebevordering internationaal wordt immers ook ondermijnd door democratische gebreken in eigen huis. De relatie tussen bestuur en bevolking staat in Nederland onder druk. Wij roepen dan ook op om te investeren in transparantie en publieke verantwoording en een halt toe te roepen aan de afbraak van advocatuur en rechterlijke macht. Zo brengen we ons eigen huis op orde.

De Amerikanen hebben aangegeven dat de Summit for Democracy wat hen betreft moet leiden tot lokale initiatieven van regeringen. De deelname van Nederland biedt een uitgelezen kans om bovengenoemde zaken te benoemen en met kracht in te zetten op herstel van de geloofwaardigheid van onze democratie en democratiebevordering. Dat moet dan wel vanuit het besef dat de tijd van schermen met morele westerse superioriteit ver achter ons ligt. Het is tijd voor een andere aanpak, met meer zelfkritiek, meer creativiteit en meer oog voor wat democratiseringsbewegingen zelf van ons vragen. Nederland kent ambassadeurs voor de mensenrechten en voor de vrijheid van religie en geloof. Het is wat ons betreft hoog tijd voor een ambassadeur met een coördinerende stafafdeling die zich bezighoudt met democratie. Dat zou een mooi begin zijn.

Door: Arjen Berkvens (Foundation Max van der Stoel), Anna Timmerman (Pax), Thijs Berman (NIMD), Alice Stollmeyer (Defend Democracy), Lousewies van der Laan (Transparency International Netherlands), Kirsten Meijer (WECF) en Edwin Huizing (Hivos).

Dit opiniestuk verscheen op Joop