In de Democratie Update #5 spreekt Bram van Montfoort met Younes, oprichter van Represent Jezelf, een jongerencollectief dat campagne voert om jongeren aan het denken – én aan het stemmen – te krijgen.

“Jij doet niet aan politiek? Politiek doet wel aan jou,” zegt Younes.
Hij ziet hoe jongeren afhaken omdat ze zich niet herkennen in de politiek, maar ondertussen wél geraakt worden door politieke besluiten over onderwijs, wonen of internationale conflicten.

In het gesprek legt hij uit hoe algoritmes en populistische boodschappen juist die jonge doelgroep beïnvloeden, waarom vertrouwen de basis is van elke democratie, en wat politici beter kunnen doen om jongeren écht te bereiken: eerlijk zijn, dichtbij zichzelf blijven en hun verhaal vertellen zonder marketinglaag.

Naast zijn verhaal deelt Younes drie tips voor wie zich verder wil verdiepen in jongeren, vertrouwen en democratie.

1. De Scholierenverkiezingen

De uitslag van de scholierenverkiezingen laat zien hoe populair partijen als PVV en Forum voor Democratie zijn onder jongeren. Volgens Younes een signaal dat jongeren vatbaar zijn voor autoritaire boodschappen – juist omdat ze zich niet gehoord voelen.
“Wie het gevoel heeft niets te verliezen, is extra gevoelig voor iemand die zegt: geef mij de macht, ik los het voor je op.”

2. Scott Galloway – over jonge mannen, algoritmes en verleiding

De Amerikaanse denker Scott Galloway waarschuwt hoe techbedrijven en gokplatforms inspelen op de risicobereidheid van jonge mannen. Volgens Younes leggen dezelfde mechanismen uit waarom autoritaire en nationalistische stemmen online zoveel succes hebben: ze bieden richting, status en schijn-zekerheid in een chaotische wereld.
Podcasttip: Pivot (met Kara Swisher & Scott Galloway).

3. Onderzoek van Floris van Meulen

Het Amsterdamse onderzoek van socioloog Floris van Meulen laat zien dat het lage vertrouwen onder jongeren geen simpel communicatieprobleem is, maar een gevolg van structurele ongelijkheid. Niet-stemmen is zelden luiheid; het is vaak een rationele keuze in een systeem dat niet naar je luistert.

Over Younes Douari

Younes Douari is mede-oprichter van Represent Jezelf, een jongerencollectief dat campagnes maakt rond verkiezingen om jongeren bewust te maken van hun stem. Met video’s en spoken-word-achtige clips brengt het collectief een democratische boodschap in de taal van de straat.

Bekijk Democratie Update #5 met Younes Douari via het YouTube-kanaal van de Nederlandse Democratie Coalitie.

Online misleiding en desinformatie zijn een steeds grotere bedreiging voor de democratie – zeker in aanloop naar verkiezingen. In de vierde aflevering van de Democratie Update spreekt Bram van Montfoort met Alice Stollmeyer, oprichter en directeur van Defend Democracy.

Alice laat zien hoe buitenlandse actoren (zoals Rusland en China) maar ook binnenlandse extremisten sociale media gebruiken om verdeeldheid te zaaien, vaak met behulp van fake accounts, AI-beelden en verborgen advertenties.

“Het probleem is dat propaganda en algoritmes niet onze ratio aanspreken, maar direct inspelen op emoties – en dat deel van ons brein laat zich veel moeilijker weerbaar maken”

Naast haar analyse deelt Alice verschillende tips om je verder te verdiepen in dit onderwerp:

“Ook jouw oorlog, of je dat nu leuk vindt of niet” is een artikel van Hidde Bouwmeester dat helder uitlegt waarom de hybride oorlog waar we in zitten ook Nederland raakt. Het is geen ver-van-ons-bedshow: ook hier kunnen aanvallen plaatsvinden op infrastructuur en vertrouwen in instituties.

Schaduwoorlog is een meeslepende podcast over de verborgen strijd in de digitale en geopolitieke arena. Van cyberaanvallen tot spionage – journalist Huib Modderkolk laat zien hoe kwetsbaar onze samenleving kan zijn.

Een project van de Europese Unie dat waarschuwt voor desinformatie rond verkiezingen. Hun korte video maakt duidelijk hoe je in de periode voorafgaand aan verkiezingen beïnvloed wordt – en in hun database kun je duizenden voorbeelden van desinformatie terugvinden.

“Het land van de hoogblonde gezinnetjes” laat zien hoe extreemrechtse partijen AI-gegenereerde beelden gebruiken om een misleidend beeld van Nederland neer te zetten – vaak met idyllische witte gezinnen tegenover dreigende beelden van migranten.

In zijn meeslepende memoires blikt de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig terug op het rijke culturele leven van het Europa van vóór de Tweede Wereldoorlog. Hij beschrijft de opkomst van het fascisme en hoe zelfs de meest verlichte samenlevingen zich lieten meeslepen door destructieve massabewegingen.
Kustaw raadt het boek aan vanwege de verontrustende parallellen met nu: het sluipende verlies van vertrouwen, de aantasting van democratische waarden en de vraag hoe snel beschaving kan kantelen. Een diep menselijke en tragische getuigenis uit een tijd die op akelige wijze weer actueel voelt.

Wat gebeurt er als overheden geavanceerde technologie inzetten in naam van ‘het grotere goed’? In deze Britse thriller wordt die vraag razend spannend én ongemakkelijk uitgewerkt.
Kustaw noemt het “een verre van onrealistische verkenning” van hoe democratische principes kunnen worden opgeofferd in een technologische wapenwedloop. Geen karikaturale schurken, maar plausibele dilemma’s die vandaag al voelbaar zijn. Juist daarom confronterend.

Wat heeft een TikTok-komiek te maken met democratie? Volgens Kustaw alles. Want een gezonde democratie vraagt om onderling vertrouwen – ook tussen mensen die van elkaar verschillen.
Matt Rife’s interactieve comedy shows, waarin hij scherp maar met wederzijdse instemming grappen maakt over gevoelige onderwerpen, laten zien dat zelfs online humor weer een plek kan zijn voor gelijkwaardigheid en verbinding. Een onverwachte, maar hoopvolle tip.

Bekijk het hele gesprek

Op 4 juni 2025 vond in Utrecht de startbijeenkomst plaats van de themagroep Sociale Grondrechten van de Nederlandse Democratie Coalitie. Deze bijeenkomst markeerde een belangrijke stap in het proeftraject van een breder actieprogramma gericht op de versterking van sociale grondrechten in de Nederlandse Grondwet. De aanwezigen – een diverse mix van maatschappelijke organisaties, tekstschrijvers, politicologiestudenten en actieve burgers – kwamen bijeen om ideeën uit te wisselen over juridische verankering en praktische uitvoering van sociale grondrechten.

Opening & Doelstelling
De bijeenkomst werd geopend door Eisse Kalk (Agora Europa) met een toelichting op het grotere initiatief: een  samenwerkingsverband dat sociale grondrechten – zoals recht op huisvesting, zorg, bestaanszekerheid en democratisch burgerschap – steviger wil verankeren. De nadruk ligt op samenwerking tussen burgers, experts en studenten, en sluit aan op eerder gevoerde plenaire gesprekken met onder andere hoogleraren Gijsbert Vonk (RUG) en Saskia Klosse (Univ.

Werkwijze & Indeling
Van de oorspronkelijk vier geplande werkgroepen gingen er drie daadwerkelijk van start; de werkgroep rond Artikel 22 (gezondheid) verviel vanwege afwezigheid van Jan Smelik (Nederland Zorgt voor Elkaar). De overige werkgroepen richtten zich op het herformuleren van grondwetsartikelen over wonen, bestaanszekerheid (brede welvaart) en democratisch cq actief burgerschap. En de sessie is ook bedoeld om uitvoeringsmaatregelen van sociale grondrechten in de praktijk vorm te geven.

Sociale Grondrechten (Gijs Vonk, jurist)
Vonk heeft stevige kritiek op de beperkte juridische betekenis van sociale grondrechten. Sociale grondrechten hebben een zwakke normatieve werking in vergelijking met klassieke grondrechten. Vonk wees op de noodzaak van actie, mede ingegeven door schrijnende voorbeelden zoals de toeslagenaffaire. De verzorgingsstaat blijft groeien, maar zonder structurele borging. Er is behoefte aan concrete en toetsbare beleidsvoorstellen. Hoewel een zwaar constitutioneel hof niet wenselijk wordt geacht, is er wel aandacht voor het vervolgproces na indiening van nieuwe voorstellen. Artikel 120 over het toetsingsverbod kan geschrapt worden uit de Grondwet, dat zou al helpen.

Actieve Bewonersorganisaties (Kristel Jeuring LSA en Wij Doen Het Samen Coalitie)
Er ontstaat een nieuwe maatschappelijke ordening waarin lokale gemeenschappen een grotere rol spelen naast overheid en markt. Waar de overheid vroeger het welzijn van burgers garandeerde, nemen gemeenschappen nu vaker zelf het initiatief – met de overheid als ondersteunende actor.
De coalitie benadrukt het belang van juridische erkenning van lokale initiatieven zoals energiegemeenschappen. Dit roept fundamentele vragen op over organisatie, legitimiteit en overheidsbetrokkenheid.

Brede welvaart (Fatma Koser Kaya, Cliëntenraad)
De maatschappij bevindt zich opnieuw in een transitiefase. Huidige regels sluiten vaak niet aan bij de dagelijkse realiteit van burgers, wat leidt tot uitsluiting en bureaucratische versnippering. Er werd gepleit voor een herziening van Artikel 20, met daarin meer ruimte voor een brede opvatting van welvaart – inclusief sociale en ecologische aspecten. Nu is het vooral economisch geïnterpreteerd, maar brede welvaart vraagt een bredere blik.
Ontwerp beleid en wetgeving meer vanuit het perspectief van de burger.

Verslagen Werkgroepen

Huisvesting
De werkgroep formuleerde een nieuw voorstel, geïnspireerd op het Europees Sociaal Handvest. Belangrijke punten zijn: juridische precisie (wie valt onder “ieder”?), definitie van “behoorlijke huisvesting”, en de rol van de overheid in het voorkomen van dakloosheid. Er is behoefte aan toetsbaarheid en rechtsgeldigheid, vergelijkbaar met de Urgenda-zaak.

Bestaanszekerheid
De focus lag op het recht op een behoorlijke levensstandaard, waarbij individuele toetsbaarheid essentieel is. Een generatieclausule werd voorgesteld, evenals het explicieter en bindender vastleggen van sociale grondrechten in wetgeving. Verkokering binnen overheidsdiensten moet worden doorbroken; ondersteuning moet proactief zijn.

Democratisch Burgerschap
Burgerschap werd gedefinieerd als gedeeld eigenaarschap over beleid en besluitvorming. Lokale gemeenschappen zouden juridische status moeten krijgen als contractpartner. Wederkerigheid, transparantie en collectieve verantwoordelijkheid stonden centraal. Er is behoefte aan een nieuwe juridische entiteit die recht doet aan publiek-civiele samenwerking.

Algemene Samenvatting
De drie werkgroepen kwamen tot de volgende centrale inzichten:

1.    Huisvesting: recht moet specifieker en toetsbaar worden; ook onconventionele woonvormen tellen mee.

2.   Bestaanszekerheid: nadruk op uitvoerbaarheid, inclusie en intergenerationele rechtvaardigheid.

3.    Burgerschap: participatie moet veranderen in mede-eigenaarschap, met bijbehorende rechten én plichten.

Vervolgstappen

• De meerdaagse conferentie in Groningen (oktober 2025)
• Mogelijke bijeenkomst in Nieuwspoort Den Haag met Kamerleden en media
• Gerichte verspreiding van resultaten richting politiek, NGO’s en mensenrechtenorganisaties.

Deze bijeenkomst was een stap richting een inclusiever, rechtvaardiger en democratischer fundament onder de Nederlandse samenleving en was onderdeel van de Democratieagenda 2025 van de Nederlandse Democratie Coalitie.

Het recht op wonen, zorg, onderwijs of bestaanszekerheid staat in de Grondwet. Maar de formulering moet beter. En de rechter moet eraan kunnen toetsen.

Die oproep doet Gijsbert Vonk (hoogleraar sociale grondrechten, Universiteit Maastricht). Hij is gastcurator van de eerste Democratie Update – de nieuwsbrief van de Nederlandse Democratie Coalitie.

Er komt toch al een grondwettelijk hof?

‘Het kabinet wil grondwettelijke toetsing mogelijk maken. Dat is ook een reactie geweest op de toeslagenaffaire. Meer checks en balances in de rechtsstaat. Maar het is een beperkt voorstel, want het geldt alleen maar voor klassieke grondrechten.’

Waarom zou het ook voor sociale grondrechten moeten gelden?

‘Omdat we daarmee de verzorgingsstaat die we hebben serieus nemen en dat daarmee ook de verzorgingsstaat onderdeel is van de rechtsstaat. Als bijvoorbeeld wetten worden aangeboden waarbij bepaalde groepen ver onder het sociaal minimum zouden zakken. Dan kunnen ze dat aanvechten.’

Sociale grondrechten staan in de Grondwet, maar het zijn nu vaak nog vage formuleringen (‘bestaanszekerheid (..) voorwerp van zorg van de overheid’).

Hoe zou je sociale grondrechten formuleren als de rechter er ook aan mag toetsen? (bijvoorbeeld: ‘Ieder heeft recht op een bestaansminimum’)

Daarover gaan wetenschappers (o.a. Gijsbert Vonk en Saskia Klosse) in gesprek met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties.

‘Het is belangrijk om te begrijpen dat de toeslagenaffaire geen incident is.’

Gijsbert Vonk geeft drie leestips over wat er mis kan gaan in een verzorgingsstaat waar sociale grondrechten onvoldoende gewaarborgd zijn.

De verzorgingsstaat zou sociale grondrechten zoals bestaanszekerheid moeten garanderen. Maar dat gaat niet altijd even goed in de praktijk. Gijsbert Vonk (hoogleraar sociale grondrechten, Universiteit Maastricht) geeft drie leestips die elk op hun eigen manier analyseren hoe de verzorgingsstaat — ooit bedoeld om mensen te beschermen — in de praktijk juist kan ontsporen.

Hij wijst erop dat schandalen zoals de toeslagenaffaire geen incident zijn, maar een symptoom van een dieper probleem. De verzorgingsstaat moet dringend herzien worden zodat deze de sociale grondrechten garandeert.

Vonk raadt de oratie ‘Gulzig Bestuur’ aan van Willem Trommel. Die beschrijft hoe de verzorgingsstaat steeds verder oprukt in het privéleven van burgers.

Vanuit een verlangen naar orde en controle ontwikkelt de overheid een allesomvattende infrastructuur die burgers langs het ‘juiste’ pad probeert te duwen. Wie daarvan afwijkt — bijvoorbeeld door onconventioneel gedrag of levenskeuzes — botst op controle en sancties. Een scherpe analyse van de verzorgingsstaat als beheersmachine.

In haar oratie onderzoekt Femke Roosma het onbehagen dat veel mensen voelen over het huidige verzorgingsstaat. Ze wijst op de toename aan voorwaarden, complexiteit en repressieve regelgeving. Tegelijk biedt ze perspectief: een verzorgingsstaat met eenvoudiger, universele voorzieningen én meer eigenaarschap voor burgers zelf. Alleen zo kan vertrouwen worden hersteld en kan het systeem weer werken voor de mensen.

Vonk’s eigen oratie bouwt voort op de zorgen van Trommel en Roosma. Hij stelt dat sociale zekerheid haar doel voorbijschiet als er geen duidelijke kwalitatieve eisen aan zijn.

Drie ankerpunten zijn volgens hem cruciaal:
– steun voor kwetsbaren
– lotsverbetering als maatstaf
– participatie als voorwaarde

Met de cijfers beoordelen de experts hoe de politieke partijen van plan zijn de democratie in Nederland en daarbuiten te beschermen en te verbeteren. “We zien dat de democratie onder druk staat en weinig mensen nog vertrouwen hebben in de politiek. Daarom is het belangrijk dat partijen aan kiezers laten zien hoe zij concreet de democratie willen versterken”, aldus Bram van Montfoort, woordvoerder van de coalitie. 

Verschillende experts benadrukken in hun analyse dat ze niet tevreden zijn: ‘Teveel partijen scoren een ruime onvoldoende en er is in onze ogen sprake van normvervaging’ (Rechtsstaat) ‘Uit de programma’s spreekt weinig ambitie’ (Zeggenschap) ‘Wat vaak mist zijn concrete toezeggingen’ (Tech). 

Al zijn er volgens de beoordelaars ook genoeg positieve punten te noemen: ‘In veel programma’s zie je steun voor lokale ambtsdragers, bijvoorbeeld bij bedreiging en intimidatie’ (Lokaal Bestuur). 

In totaal behandelt DemocratieWijzer zeven verschillende thema’s. Maatregelen om de rechtsstaat te beschermen en te versterken (Nederlands Helsinki Comité), democratisch bestuur op lokaal niveau (Hague Academy for Local Governance), het waarborgen van persvrijheid (Free Press Unlimited), direct en indirecte zeggenschap van burgers (Meer Democratie), vrede en internationaal recht (PAX), omgang met technologie (Post-X Society), integriteit en transparantie (Transparency International Nederland). 

De organisaties zijn aangesloten bij de Nederlandse Democratie Coalitie, een samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties die de democratie willen versterken en verbeteren. Ga naar www.democratiewijzer.nl en bekijk de resultaten. 

On March 19, 2024, the Democracy Under Threat Coalition organized an activity in light of the “Partners for Democracy Day”, a worldwide event by civil society organisations to put democracy at the forefront. This organised by the Global Democracy Coalition, a worldwide cooperation between civil society organisations.
The Dutch contribution to the Partners for Democracy Day took place in Utrecht, at the offices of PAX, with a variety of guests and invitees from Dutch civil society, especially organisations working on democracy and rule of law – both in the Netherlands as with an international focus.

PAX’ director Rolien Sasse opened our session. Sasse importantly noted the urgency of our work on democracy and rule of law – especially in light of ‘super election year’ 2024. After this, discussions especially revolved around the input of special guest Ewoud Kieft. Kieft wrote the book “Vechten voor Democratie”, “Fighting for Democracy”, which has been a bestseller in the Netherlands. Kieft argues for a revalorisation of conflict in our democracies, accepting that we can disagree with one another, but always keep discussing fundamental differences with each other. The lack of proper, value-based, discussion and dialogue with many people in Dutch society has – in Kieft’s opinion – led to a lack of trust in democratic institutions and the rise of anti-democratic populist parties. This premise led to some interesting discussion with the public, moderated by PAX’ Dion van den Berg

Our other special guest Marit Maij (candidate for EU parliament, GL-PvdA) joined the conversation too. Maij strongly advocated for pulling ourselves out of certain ‘bubbles’, both physically but also digitally. The algorithms of social media have created many problems in communication between groups in society. This should be tackled, especially with international co-operation through – for example – the European Union. “Women’s rights are a canary in the coalmine”, Maij added. The normalization of discussing certain women’s rights, such as right to abortion, is very harmful and shows the regressive and conservative aspects in various political movements. This will be an important focus of Marit’s European campaign.

The session was closed by a presentation of the ‘Democratiewijzer’, a tool developed by Meer Democratie to quickly see how various Dutch parties perform on topics of democracy and rule of law in their European election program, but also their past voting behaviour in EU Parliament. Niesco Dubbelboer of Meer Democratie presented the tool, which is expected to launch in the month before the EU elections. Follow https://www.meerdemocratie.nl/ for more!